zondag 31 oktober 2010

Stap 8 - de Crisis

De Crisis, ook wel ‘de Omslag’ of ‘de Beproeving’ genoemd, is de fase waarin het noodlot toeslaat en de wereld van de held instort, of waarin hij letterlijk of figuurlijk door de hel moet. De held verliest de macht over het stuur. De vijandelijke troepen hebben zich slim verzameld en vallen aan. Dit is de ultieme beproeving, de hoofdcrisis. De Crisis appelleert aan de meest wezenlijke drijfveer van de hoofdpersoon en vormt de sleutel tot diens magische kracht en werkelijke inzicht. De Crisis zal voor de held tegelijk de kans van zijn leven zijn.
     Een verhaal zonder crisis is als een lichaam zonder kloppend hart. Het woord ‘crisis’ komt uit het Grieks en betekent ‘scheiding’. Een crisis is een gebeurtenis die het verhaal in tweeën deelt: na de crisis zal niets meer hetzelfde zijn.
De omstandigheden zijn nu bijzonder ongunstig en de held moet de confrontatie aangaan met interne of externe duistere krachten. Daarmee verliest hij de controle, bepaalde zekerheden, het leven of een geliefde. Deze fase is een keerpunt. Hierna is niets meer zoals het hiervoor was.
In de Deense speelfilm Festen van Tomas Vinterberg uit 1998 breekt de pleuris uit wanneer de zoon op de zestigste verjaardag van zijn vader publiekelijk onthult dat zijn vader hem en zijn zus in hun jeugd herhaaldelijk heeft misbruikt. Met zijn ‘speech’ laat hij een bom ontploffen op wat een feestelijke familiebijeenkomst had moeten zijn. Na deze verpletterende mededeling is niets meer zoals het was.



Stap 7 : de Inwijding


In de vorige fase is het zelfvertrouwen van onze held vergroot. Het gevaar dreigt, maar onze held lijkt er nu inmiddels beter tegen opgewassen.
Nu moet hij iets onder ogen zien dat hij liever niet wil zien, maar dat er al die tijd wel geweest is. ‘De hoofdpersoon ontdekt een glimp van de heerlijkheid,’ schrijft Campbell. Waar hij aanvankelijk alleen het avontuur aanging, zich eenzaam, gefrustreerd, mismoedig, zoekend en onvolledig voelde, daar wordt nu een tipje van de sluier van de waarheid opgetild. De held ontmoet zijn tegengestelde: dat wat hij niet wil zien, of dat waar hij bang voor is. In deze fase gaat het dus om de laatste voorbereidingen voor de grote beproeving. Zijn alle zaken op orde? Maar vooral ook: kent de held of de heldin zichzelf voldoende? Er wordt nu volledige toewijding gevraagd.
Mooi fragment uit As It Is In Heaven waarin hoofdpersoon Daniel uitgedaagd wordt zich open te stellen. Zal dit hem lukken? Nee. Hij loopt er nog voor weg…

zondag 24 oktober 2010

Stap 6. De nieuwe wereld





Nu wordt het echt spannend. De held heeft de eerste belangrijke test doorstaan en de selectiedrempel overschreden, en arriveert in een volkomen nieuwe wonderlijke, soms gevaarlijke en onvoorspelbare wereld, waar nieuwe wetten en regels gelden.
De gevaarlijke reis nis nu echt begonnen en de held ‘moet afdalen over de kronkelige paden van zijn eigen geestelijk labyrint’ (Campbell). Het verblijf of de reis in de nieuwe wereld levert gevaarlijke, euforische en desastreuze taferelen op. Er staat vanaf nu meer op het spel, en het gevaar is groter als je je vergist of fouten maakt. De held zal merken dat hij terecht is gekomen in een landschap vol symbolische figuren, die hem makkelijk kunnen verslinden, aanvallen, bedriegen of verleiden. Al zijn naïeve veronderstellingen moeten nu worden opgeruimd en omgevormd. De held ontdekt wat de sleutel is waarmee hij zaken kan oplossen.
We herkennen deze etappe in uitvergrote vorm in films, boeken en strips waarin de held naar een andere tijd wordt getransporteerd via een tijdmachine, of naar een andere planeet (Avatar) of naar de onderwereld (Orpheus). De nieuwe wondere wereld kent vele verschijningsvormen.
De nieuwe, speciale wereld kent andere regels, andere waarden en normen, en de hoofdpersoon moet zich voegen naar de nieuwe situatie. Het is het moment dat de boot het ruime sop kiest, je van de vliegtuigtrap in een vreemd land afdaalt, de eerste stappen in een vreemde stad zet, bij het skydiven uit het vliegtuig springt, of in de mallemolen van vervelende ziekenhuisonderzoeken terechtkomt. Het is bijvoorbeeld de allesbehalve makkelijke, maar ook hilarische reis die de familie Hunter in de oude Volkswagenbus maakt als ze vanuit New Mexico de zevenjarige Olive naar de missverkiezing in Californië gaan brengen. (Little Miss Sunshine 2006).
Maar een beroemd voorbeeld is natuurlijk het moment dat Alice achter het konijn het konijnenhol induikt.... Hier de trailer uit Alice in Wonderland

maandag 18 oktober 2010

Stap 5 de Selectiedrempel


In het boek Into the Wild (1966) van Krakauer) heeft Chris McCandless een grote droom: afgezonderd van de mensheid in eenvoud in Alaska leven. Hij verlaat de gewone wereld, geeft al zijn bezittingen weg en neemt de naam Alexander Tramp (zwerver) aan. Na een lange zwerftocht bereikt hij uiteindelijk Alaska. Hij steekt de rivier over (de Selectiedrempel) en belandt in de wereld waar hij naar verlangd heeft. Voordat hij de rivier oversteekt, hangt hij zijn muts (symbool voor zijn oude leven) aan een tak van een boom. Later in het verhaal zal blijken dat hij de inmiddels woeste rivier niet meer terug kan oversteken. Hij ziet zijn muts aan de overkant aan de tak hangen.
Deze stap van het avontuur brengt de hoofdpersoon naar de nieuwe wereld. De held heeft in de vorige fase nieuwe inzichten gekregen, nieuwe vaardigheden geleerd of een geheim wapen gekregen van de mentor. Hij heeft voldoende vertrouwen gekregen om het avontuur aan te gaan. Hiermee kan hij even vooruit.
En nu staat hij op de drempel van de nieuwe wereld en moet nu testen of een examen ondergaan. Als dat goed gaat, maakt hij zijn entree in een onbekende, gedroomde wereld. Hij kan dan niet meer terug. Als er nog twijfels, ontkenning of angsten waren, dan moeten die nu worden overwonnen.Het is een echt ‘point of no return’, waarmee dramatisch gezien de tweede acte is begonnen. Geen getreuzel meer, actie! De intrige komt op gang.
In films zie je de held soms letterlijk een sprong wagen, een selectie ondergaan, een deur binnengaan die zich achter hem sluit of een fysiek gevecht voeren met een wachter aan de poort. Hiermee wordt de eerste belangrijke drempel overschreden. De grens tussen twee werelden, de gewone wereld en de nieuwe onbekende wereld zie je vaak gesymboliseerd door echte drempels, muren, poorten, balies, rivieren of bruggen. De Selectiedrempel dwingt de held dus tot een keuze en test zijn bereidwilligheid het avontuur werkelijk aan te gaan. Het is een ‘point of no return’ en er wordt van de held echt engagement.

Hier een impressie/soundtrack van de verfilming van Into the Wild in de regie van Sean Penn naar het boek van Krakauer.


zaterdag 9 oktober 2010

stap 4: de mentor ontmoeten


De volgende stap van de heldenreis...

Ik was altijd erg dol op de dialogen tussen Tony Soprano en zijn psychiater Jennifer Melfi... Hij bezoekt haar omdat hij moet leren omgaan met zijn angsten. Daarvoor zijn geweten onderzoeken. Lastige opgave voor een maffiabaas... Maar geniaal gevonden. Melfi is een typische mentor. Zij leert Tony te reflecteren. Of het uiteindelijk effect heeft... dat houdt ons 7 seizoenen in spanning.

In de heldenreis is dit de vierde stap: de ontmoeting met de mentor. We zien dat de held in de vorige fase de weerstand in zichzelf of in zijn omgeving overwonnen. Zijn motivatie is nu sterk genoeg om verder te gaan. In deze fase ontmoet hij een mentor en leert hoe hij verder moet gaan en het oude systeem moet loslaten. De mentor heeft de functie om het verhaal op stoom te brengen en de Held te voorzien van raad of benodigde instrumenten, wapens, trucjes of inzichten.
We kennen de Mentor in vele gedaantes. Of het nu een goedmoedige oude dwerg is, een dier of  een wijze oude vrouw, de voorbereiding op het avontuur wordt mede vervolmaakt door de lessen, de training of de wijze woorden van deze gids. Soms ook door het magische zwaard, het toverdrankje of het boek dat verschaft wordt en waarmee de held krijgt wat hij nodig heeft om de reis te aanvaarden. De Mentor staat dan ook voor ervaring, wijsheid of vertrouwen.
Zo krijgt Theseus als hij in het hart van het labyrint de Minotaurus moet doden van Ariadne een draad mee, waarmee hij de weg terug kan vinden. De draad staat voor liefde en vertrouwen en Theseus slaagt er dankzij haar hulp in de Minotaurus te verslaan en veilig terug te keren.
In ons eigen leven komen ook mentoren voor. Het zijn die personen, leraren, buurvrouwen, ooms en tantes die ons net even een andere kant van de het leven lieten zien, een kant die ons aantrekkelijk voorkwam.
En Tony Soprano krijgt dus Jennifer Melfi als mentor, de Joodse psychiater. Nadat de maffiabaas zich bij haar gemeld heeft en heeft aangegeven dat hij bereid is zijn ziel en zijn geweten te onderzoeken, houdt zij hem de spiegel voor, stelt hem gewetensvragen. De vraag is of Tony bereid is zijn hart werkelijk te openen, want daarmee zet hij zijn hele bestaan op losse schroeven. De hele serie blijft Melfi als rode draad op de achtergrond aanwezig.


zondag 3 oktober 2010

Stap 3 de weigering...

Durf ik het wel aan?

Nadat de Oproep tot Avontuur heeft plaatsgevonden deinst de  held in veel gevallen nog even terug. Hij beseft nu waar hij ‘ja’ tegen heeft gezegd of in welk parket hij is beland, welk risico hij loopt en dat roept weerstand op. Dat kan een innerlijk verzet zijn, bijvoorbeeld in de vorm van angst voor het onbekende (waar ben ik in godsnaam aan begonnen?) of het kan het verzet zijn uit de externe omgeving: (‘we willen niet dat je gaat’.)
De held schuift het gevaar nog even voor zich uit. Maar al te lief blijft hij nog even in de stabiliteit van het gewone leventje. Want hij beseft maar al te goed wat er op het spel staat. We zien een weerstand tegen de veranderingen die er op stapel staan. Die weerstand of die weigering zit in de hoofdpersoon zelf of het is de omgeving die moeite heeft met het op hande zijnde avontuur. Er is een dilemma, innerlijke verzet of openlijke weigering het avontuur aan te gaan. Het aangevraagde krediet wordt geweigerd, de held wordt afgewezen in een sollicitatieronde, de uitgever wil het boek niet publiceren of de hoofdpersoon ziet ineens als een berg tegen het voorgenomen avontuur op. Of hij ontkent het probleem en steekt zijn kop in het zand. Of het nu om subtiele interne weigering, hartgrondig verzet uit de omgeving of een andere soort van ontkenning gaat, de held wordt in deze fase gevraagd zijn angst te overwinnen, zijn twijfel opzij te zetten, en zijn motivatie nog eens grondig te onderzoeken. De fase van weerstand en weigering heeft daarom een belangrijke dramatische functie als het gaat om het aanwakkeren van het wilsverlangen van je held, maar ook om het doorzettingsvermogen. Het is daarom een extra stuwing in de ontwikkeling van je verhaal.
Deze fase verhoogt de spanning, maar versterkt ook de kracht van de held. Doordat er ‘nee’ gezegd wordt, staan we stil bij wat er nu precies op het spel gezet wordt. Een nieuwe opgave is geboren: het opgeven van het verzet en het weerstaan van de weigering. En wanneer de weigering uiteindelijk opgegeven wordt, komt het verhaal pas echt op dreef .
Zelfs de meest onverschrokken helden in avonturenfilms zie je eerst terugdeinzen. Zo is er heel wat nodig om Clint Eastwood in Unforgiven (‘I ain't like that no more’) te overtuigen zijn kinderen achter te laten en mee te gaan met een oude makker om wraak te nemen. Eerdere ervaringen hebben hem sadder and wiser gemaakt en hij weigert. Als hij zijn innerlijke verzet dan toch overwint is daar een sterkere motivatie voor in de plaats gekomen. Met het geld dat hij verdient kan hij zijn kinderen een beter leven bieden.